- Zuid-Afrikaanse wetenschappers sloegen als eerste alarm over de omikronvariant van het coronavirus.
- Dit betekent niet per se dat de nieuwe variant uit Zuid-Afrika afkomstig is.
- Het is eerder een bewijs dat het regionale detectiesysteem goed functioneert.
- Lees ook: De topman van Pfizer heeft er vertrouwen in dat de COVID-19 pil van de farmceut effectief is tegen de omikronvariant
Zuid-Afrikaanse wetenschappers wezen de wereld afgelopen week op het bestaan van weer een nieuwe coronavariant: omikron.
Het bericht over een nieuwe variant van het coronavirus, met tientallen nieuwe mutaties, sloeg in als een bom bij de Wereld Gezondheidsorganisatie WHO.
De nieuwe variant B.1.1.529 werd het eerst ontdekt op 11 november bij diplomaten die naar Botswana waren gereisd. Daarna werd het op 14 november gesignaleerd door een Zuid-Afrikaans wetenschappelijk team dat de WHO waarschuwde. Op 26 november noemde de WHO de omikronvariant “zorgelijk.”
Overal ter wereld stortten onderzoekers zich op de vraag of omikron zich sneller verspreidt dan de deltavariant, of de variant dodelijker is en of er nieuwe vaccins nodig zijn. Ondertussen reageerden de VS, het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie met reisbeperkingen en het verbieden van vluchten vanuit Botswana, Zuid-Afrika en zes naburige landen waar de variant nog niet was gesignaleerd.
Maar juíst dankzij de Zuid-Afrikaanse oplettendheid kan de wereld zich voorbereiden op de nieuwe variant. En dat is niet verwonderlijk: Zuid-Afrika geldt als een internationaal powerhouse als het gaat om Covid-19 detectie.
Dit heeft alles te maken met het feit dat het Afrikaanse continent vaker van doen heeft met uiterst besmettelijke ziekten zoals tuberculose, HIV en Ebola. Voor het vroegtijdig signaleren van die ziekten en het snel opsporen en in kaart brengen van genetische mutaties heeft het land innovatieve surveillancesystemen opgetuigd.
"We hadden een echt sterke onderzoeksachtergrond met onze universiteiten en met de verschillende onderzoeksconsortia", zegt senior wetenschapper Vicky Baillie van de Wits Vaccines & Infectious Diseases Analytics Research Unit in Zuid-Afrika.
"Er was al het een en ander opgezet en we hadden al veel ervaring, dus ik denk dat we een goede uitgangspositie hadden om op Covid te reageren."
Het is waarschijnlijk dat omikron ergens anders dan uit Zuid-Afrika afkomstig is
Het is onbekend - en gegeven de huidige verspreiding in hoge mate eigenlijk niet relevant - waar de nieuwe variant precies de kop opstak.
Vermoedelijk komen wildcard-varianten zoals omikron, met vele tientallen nieuwe veranderingen in de genetische opbouw van het virus, vaak voort uit één enkele persoon met een minder goed afweersysteem. Die is niet in staat een goede verdediging tegen het virus op te bouwen, terwijl het virus binnen het lichaam verder broedt en zich maandenlang vermenigvuldigt.
"Gezien de alfabetsoep van mutaties denk ik dat het waarschijnlijker is dat dit het resultaat was van voortdurende moleculaire evolutie binnen één gastheer die oversloeg naar de bevolking", zegt CEO en medeoprichter Charity Dean van The Public Health Company.
[activecampaign form=42 css=1]
"Maar het is niet eerlijk om Zuid-Afrika de schuld te geven, terwijl het evengoed uit een ander land of een ander continent kan zijn gekomen", zegt Dean.
"En uiteindelijk maakt het niet uit. Ze verdienen ongelooflijke erkenning voor het opsporen, het openbaar maken en het op transparante wijze delen van alles wat ze weten".
Ondanks alle lof van wetenschappers en gezondheidsprofessionals als Dean, heeft de stekelige publieke opinie de Afrikaanse wetenschappers die onvermoeibaar werkten om de wereld bijtijds te informeren over opkomende varianten, niet onberoerd gelaten.
"Het was echt heel moeilijk", zegt Baillie die vaak haar inzichten over corona op TikTok deelt. "De Zuid-Afrikaanse wetenschappelijke gemeenschap heeft veel boosheid over zich heen gekregen. Veel mensen zeiden: 'en bedankt, daar gaat onze Kerstmis.'"
Waarom Zuid-Afrika nieuwe varianten snel opmerkt
Al tientallen jaren houdt Afrika zich bezig met het ontwikkelen en opzetten van toekomstbestendige bewakingssystemen voor ziekten, vaak in samenwerking met zowel publieke als private consortia met particuliere donoren in westerse landen.
Omikron werd als eerste ontdekt door het Sikhulile Moyo's laboratorium, wat een onderdeel is van het Botswana Harvard Partnership, een samenwerkingsverband dat in 1996 werd opgericht om de HIV-epidemie te bestrijden.
In het begin van de pandemie zette Zuid-Afrika het Network for Genomic Surveillance in South Africa (NGS-SA) op. Dit netwerk doet op strategische wijze onderzoek door willekeurig monsters uit het hele land te verzamelen.
"We hebben alleen maar aan de bel getrokken, waardoor iedereen zich realiseerde dat dit misschien wel ongemerkt gebeurde", zegt Baillie over de ontdekking van de omikronvariant.
Sindsdien is de variant buiten Botswana en Zuid-Afrika al opgedoken in Canada, Duitsland en minstens 16 andere landen. Nederlandse wetenschappers hebben ook ontdekt dat de omikronvariant al minstens een week in Nederland rondwaart.
